Ποιος θα μου μάθει να μαθαίνω;

Η Τεχνική Αλεξάντερ ως μέσον γνωριμίας των σωματο-ψυχικών δυνατοτήτων μας, από τον Χρήστο Νούλη

Στις 20 Ιανουαρίου του 1869 σε ένα απόμακρο χωριουδάκι, το Ουίνιαρντ, της εξωτικής Τασμανίας, γεννήθηκε ένας άνθρωπος που ήταν γραφτό μέσα από τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στην ενήλικη ζωή του να ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό του που άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο θεωρούμε τις έννοιες «νους» και «σώμα».

Ως μουσικοί μαθητές, ερμηνευτές και εκπαιδευτικοί, διδασκόμαστε από νωρίς πώς να ακούμε, πώς να κινούμαστε, πώς να μελετάμε και, σταδιακά, πώς να ερμηνεύουμε και πώς να διδάσκουμε. Είναι ενδιαφέρον όμως ότι δεν μας διδάσκει κανείς πώς να μαθαίνουμε. Μα, θα σκεφτείτε αρκετοί, εμένα η πρώτη μου δασκάλα μουσικής μου έμαθε να μελετάω ένα έργο σιγά-σιγά και σταδιακά πιο γρήγορα, ή κομματάκι-κομματάκι και σταδιακά ένα μεγαλύτερο κομμάτι. Είναι όμως αυτό μάθηση της μαθησιακής διαδικασίας;

Πώς διαβάσατε αυτήν την πρώτη παράγραφο; Την διαβάσατε μονορούφι ή κάνοντας μία μικρή παύση σε κάθε τελεία και μία μικρότερη σε κάθε κόμμα; Πώς την αναλύσατε; Λέγατε μέσα σας τις λέξεις φωναχτά ή δημιουργήσατε εικόνες ή πέρασαν από το μυαλό σας μόνον οι έννοιες; Θυμάστε τι διαβάσατε, ή μήπως τώρα που σας εφιστώ την προσοχή ξαναγυρίσατε να δείτε κλεφτά τι διαβάσατε άλλη μια φορά; Μήπως χαμογελάτε τώρα που το διαβάσατε αυτό; Ή μήπως σκέφτεστε «ωχ, μωρέ, δεν μπορώ άλλο ένα τέτοιο διαδραστικό»; Και την ώρα που διαβάζατε, τι κάνατε με το κεφάλι σας; Τι κάνατε με το μέτωπό σας; Σμίξατε τα φρύδια, ή μήπως φέρατε ένα δάχτυλο στο στόμα, ή μήπως κοιτάξατε κλεφτά τις διαφημίσεις γύρω-γύρω ή μήπως φτιάξατε τα μαλλιά σας μια δυο φορές; Και η αναπνοή σας; Συνέχισε να είναι σταθερή και ήπια ή περιορίστηκε προσωρινά;

Όλα αυτά που κάνατε – και αυτά που δεν κάνατε – είναι έως ενός ορισμένου σημείου αποτέλεσμα του πώς μάθατε να μαθαίνετε! Και είναι ερωτήματα τα οποία θέτουμε στον εαυτό μας όταν ξεκινάμε τα πρώτα μας βήματα στον υπέροχο κόσμο της Τεχνικής Αλεξάντερ.

Όμως, τι γίνεται πραγματικά κατά την διάρκεια της μουσικής μάθησης; Κάποιοι ισχυρίζονται ότι οι διεργασίες είναι μόνο νοητικές. Κάποιοι ότι οι μαθησιακές διεργασίες στα παιδιά είναι μόνο συναισθηματικές. Άλλοι ισχυρίζονται ότι στα νηπιακά στάδια είναι κυρίως σωματικές. Είναι καλύτερο να μάθουμε μουσική μέσα από την κίνηση; Ή μήπως μέσα από το τραγούδι; Ή και τα δύο;….ή μήπως, να αφήσουμε τα παιδιά να μαθαίνουν «φυσικά» (ότι κι αν σημαίνει αυτό πλέον στην τεχνολογικά βομβαρδισμένη ζωή μας)…;

Όλα αυτά τα ερωτήματα απασχόλησαν τον Φρεδερίκο Ματθαίο Αλεξάντερ (Frederick Matthias Alexander 1869-1955) όταν διαπίστωσε ότι έχανε την φωνή του επί σκηνής καθώς απήγγειλε Σαιξπηρικούς διαλόγους υποδυόμενος δύο ή και τρεις χαρακτήρες στην ίδια σκηνή. Στην Μελβούρνη του 19^ου αιώνα (όπου είχε μετοικίσει από την απόμακρη Τασμανία για να αξιοποιήσει το ταλέντο του) απευθύνθηκε μάταια στους καλύτερους γιατρούς για να θεραπεύσει το πρόβλημα του λάρυγγα και των φωνητικών του χορδών. Έπειτα, δοκίμασε να βρει μια λύση μέσω μαθημάτων ορθοφωνίας και υποκριτικής, και πάλι χωρίς αποτέλεσμα.

Έτσι, αποφάσισε να ερευνήσει το ζήτημα μόνος του για να βρει μία λύση στο πρόβλημά του. Επί σειρά δέκα ετών, σε καθημερινή βάση, περνούσε ατελείωτες ώρες να παρατηρεί τον εαυτό του (έτσι αποκαλούσε το αδιαχώριστη ενότητα του σώματος και του νου: εαυτό). Προσπαθούσε να καταλάβει τι έκανε επί σκηνής που του κατέστρεφε τον οργανισμό καθώς απήγγειλε και δεν του επέτρεπε να αποδώσει στο 100% των δυνατοτήτων του. Στα δέκα αυτά χρόνια, αλλά και στα σαράντα επόμενα χρόνια στα οποία έγραψε πλήθος συγγραμμάτων και δίδαξε ασταμάτητα, εξέλιξε μία τεχνική η οποία στις μέρες μας είναι γνωστή ως Τεχνική Αλεξάντερ.

Η Τεχνική Αλεξάντερ είναι μία εκπαιδευτική διαδικασία που δεν μοιάζει με καμία άλλη. Στο επίκεντρο της Τεχνικής είναι ο «εαυτός», ο νους και το σώμα μας μαζί, η ψυχοσωματική μας οντότητα αδιαχώριστη, αναπόσπαστη. Μαθαίνουμε να εξερευνούμε με παιδική περιέργεια πώς είμαστε φτιαγμένοι, πώς λειτουργούμε, πώς σκεφτόμαστε και πώς κινούμαστε.

Ως μουσικοί εκπαιδευτικοί, αν θέλουμε να τραγουδήσουμε μέσα σε μία τάξη με ένα ή με είκοσι παιδιά, συνήθως αφοσιωνόμαστε στο να μάθουν τα παιδιά ένα τραγούδι – δεν πολυσκεφτόμαστε πώς τραγουδάμε ή πώς θα μάθουν τα παιδιά να τραγουδούν. Το ίδιο συμβαίνει και στο μάθημα οργάνου: μας απασχολεί κυρίως να μάθουν τα παιδιά ένα κομμάτι. Αυτό μπορεί να είναι και θεμιτό αν είναι να γίνει μία φορά, ίσως και δύο φορές την εβδομάδα. Αλλά αν έχουμε να το κάνουμε κάθε μέρα οχτώ ώρες σε πολλά διαφορετικά παιδιά ανεξαρτήτως της διάθεσης ή της ενέργειάς μας…καλό θα ήταν να μπορούμε να βγούμε από την τάξη σώοι και αβλαβείς ώστε να ξαναπάμε να διδάξουμε την επόμενη ημέρα! Στα μαθήματα Τεχνικής Αλεξάντερ μαθαίνουμε πώς να γινόμαστε ο σκηνοθέτης, ο κάμεραμαν, ο πρωταγωνιστής και ο ακροατής της ζωής μας έτσι ώστε να μπορούμε να προσαρμόζουμε το περιβάλλον και τις συνθήκες γύρω μας ή να προσαρμοζόμαστε εμείς όταν χρειάζεται. Έτσι, η μάθηση οποιουδήποτε αντικειμένου γίνεται αβίαστα, εύκολα και φυσικά.

Ας πάρουμε το παράδειγμα του περάσματος ενός μουσικού έργου που «δεν μας βγαίνει». Συμβαίνει σε όλους μας, αν και συχνά νομίζουμε ότι συμβαίνει μόνον σε εμάς και ότι στους άλλους είναι λίγο πιο εύκολο και σε μερικούς μπορεί να είναι και πολύ πιο εύκολο! Θα ήταν λογικό και σοφό να αναρωτηθούμε τι είναι αυτό που καθιστά το συγκεκριμένο πέρασμα τόσο δύσκολο αντί να το εκτελούμε συνέχεια και επαναλαμβανόμενα χωρίς στόχο. Επομένως, θα μπορούσαμε να δούμε, καταρχάς, εάν γνωρίζουμε σίγουρα τον ήχο που παράγεται σε αυτό το πέρασμα (τον ρυθμό, την μελωδία), τα συστατικά από τα οποία συνετέθη (δηλαδή την αρμονία και την μουσική του δομή) και ίσως να πρέπει να δούμε εάν συμβαίνει κάτι σε τεχνικό επίπεδο, δηλαδή σε επίπεδο ειδικής κίνησης στο όργανο ή την φωνή, για το οποίο θα πρέπει να μελετήσουμε στοχευμένα για να αποδώσουμε το απόσπασμα αυτό. Τι γίνεται όμως εάν ακολουθήσουμε μία λογική πορεία βελτίωσης και πάλι «δεν μας βγαίνει»; Να μελετήσουμε πιο πολύ; Ναι, ίσως κάποιες φορές αυτή να είναι η λύση. Αν, όμως, και πάλι «δεν μας βγαίνει»; (μη μου πείτε ότι δεν έχει τύχει να «μην σας βγαίνει» παρόλες αυτές τις προσπάθειες!). Μήπως δεν είναι για εμάς αυτό το έργο; Ναι, θα μπορούσε να ισχύει μία ειδική συνθήκη, πχ να είναι εκτός φωνητικού εύρους ή εκτός έκτασης των δακτύλων μας. Αλλά, αν δεν υπάρχουν αυτά τα φυσικά όρια, τι μπορεί να φταίει; Ενδεχομένως να φταίει ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας καθώς μαθαίνουμε, μελετάμε και ερμηνεύουμε. Ενδεχομένως να παρεμβαλλόμαστε στον ίδιο μας τον εαυτό με τρόπους που δεν είναι εποικοδομητικοί για την μάθηση και εξέλιξη του συγκεκριμένου περάσματος. Ενδεχομένως οι νοητικές και σωματικές διεργασίες που κάνουμε για να προσεγγίσουμε την μελέτη να μην είναι φυσικές (δηλαδή να μην γίνονται με τρόπους που είναι φυσικοί για τον νου και το σώμα μας) ή να μην είναι εύκολες (δηλαδή να βάζουμε εμπόδια ή να καταβάλλουμε περισσότερη προσπάθεια από όση χρειάζεται). Εάν άθελά μας δρούμε αφύσικα ή καταβάλλουμε περισσότερη προσπάθεια από όση χρειάζεται, τότε μέσω της Τεχνικής Αλεξάντερ μπορούμε να μάθουμε πώς να μαθαίνουμε, ή όπως το διατύπωνε ο ίδιος ο Αλεξάντερ, να επανεκπαιδευτούμε σωματο-ψυχικά.

Πώς γίνεται αυτό; Πώς μπορούμε να μάθουμε από την αρχή πώς να μαθαίνουμε εύκολα, αβίαστα και φυσικά; Ξεκινώντας από πολύ απλές δραστηριότητες όπως το κάθισμα στην καρέκλα. Για να καθίσουμε σε μια καρέκλα δεν θέλει και πολλή σκέψη ή προσπάθεια. Άλλωστε, καθόμαστε σχεδόν συνεχώς! Κι όμως, έχουμε μάθει να μην σκεφτόμαστε την δραστηριότητα του καθίσματος και, κυρίως, να μην σκεφτόμαστε «τι σκεφτόμαστε σε σχέση με το κάθισμα» καθώς καθόμαστε. Πολύ περίπλοκο και ανούσιο; Κι όμως, ήδη καταναλώνετε πολλή «φαιά ουσία» στο τι κάνετε για να καθίσετε απλά δεν το κάνετε -πλέον- συνειδητά! Δεν σημαίνει όμως ότι δεν αναλώνεστε στο πώς κάθεστε και γιατί κάθεστε έτσι όπως κάθεστε. Δυστυχώς, έχουμε μάθει όλοι μας να μην σκεφτόμαστε «γιατί» και «πώς» καθόμαστε κι όμως συχνά στην βάση των νοητικών και σωματικών μας προβλημάτων κρύβεται η αντίληψή μας για την δραστηριότητα του καθίσματος. Ήδη καθώς διαβάζετε αυτήν την παράγραφο ενδεχομένως να αναρωτηθήκατε πώς και γιατί κάθεστε όπως κάθεστε. Ενδεχομένως να αλλάξατε και κάτι στο κάθισμα ή στον τρόπο που κάθεστε. Για να δούμε αν μπορεί να γίνει πιο εύκολο το κάθισμά σας, πιο άνετο ίσως και πιο δημιουργικό με τον τρόπο που ήταν πιο ενδιαφέροντα όλα τα πράγματα όταν ήμασταν παιδιά και είχαμε περιέργεια για το κάθε τι και κουνιόμασταν ασταμάτητα ακόμη και στις καρέκλες την ώρα του μαθήματος μέχρι να μας πει η δασκάλα «φρόνιμα! Σκουλήκια έχετε στον ποπό σας;»

Καθώς διαβάζετε λοιπόν αυτό το κείμενο, αν μπορείτε, σκεφτείτε πώς αισθάνεστε μέσα στο σώμα σας: πώς είναι η αναπνοή σας: Ρηχή, βαθειά, γρήγορη, αργή, κανονική;

Πώς είναι τα πόδια σας; Είναι άνετα, είναι μήπως σφιγμένα;

Πώς είναι ο κορμός και τα χέρια σας; Τα αισθάνεστε άνετα, χωρίς πόνους, με πόνους ή ενοχλήσεις;

Πώς είναι ο αυχένας σας; Είναι ελεύθερος και μαλακός ή σφιγμένος και ίσως άκαμπτος;

Πώς είναι ο λαιμός και το κεφάλι σας; Τα νιώθετε ελεύθερα ή με ένταση; Ή μήπως δεν τα νιώθετε καθόλου;

Αν μπορείτε, συνεχίστε την εξερεύνησή σας παρατηρώντας τα σημεία επαφής του σώματός σας με το περιβάλλον σας:

Σε τι επιφάνεια κάθεστε; Παρατηρείστε, αν μπορείτε, εάν ακουμπά η πλάτη σας κάπου, εάν τα χέρια σας κρατούν κάτι, εάν η υφή των ρούχων σας είναι αισθητή σε ολόκληρο το σώμα ή πιο πολύ σε ορισμένα σημεία.

Τώρα, εάν μπορείτε, φέρετε την προσοχή σας πέρα από το σώμα και το κείμενο που διαβάζετε.

Μπορείτε να συνεχίσετε να διαβάζετε αλλά η περιφερειακή σας όραση να είναι λίγο πιο οξυμένη απορροφώντας τα σχήματα, τα χρώματα και τις κινήσεις γύρω σας.

Μπορείτε να συνεχίσετε να διαβάζετε αλλά συγχρόνως να ακούτε και τους γύρω θορύβους, αυτοκίνητα, ρολόι τοίχου, ομιλίες, μουσικές.

Μπορείτε ακόμη και να αντιληφθείτε πέραν από αυτά που σας αναφέρουν οι αισθήσεις σας, δηλαδή να φέρετε την προσοχή σας στον χώρο επάνω από το κεφάλι σας και κάτω από το κάθισμά σας – τον χώρο δεξιά από το δεξί σας χέρι και αριστερά από το αριστερό σας χέρι.

Μπορείτε ακόμη και να σκεφτείτε τον χώρο πίσω από το κεφάλι σας και την πλάτη σας, ακόμη και αν δεν τον βλέπετε!

Τι παρατηρείτε;

Είστε στην ίδια κατάσταση που ήσασταν καθώς αρχίσατε να διαβάζετε τις οδηγίες παρατήρησης; Ενδεχομένως η αναπνοή σας να άλλαξε, ο τρόπος που κάθεστε να άλλαξε. Ίσως και να μην άλλαξε τίποτα σε ότι αφορά τις αισθήσεις σας ή να άλλαξε κάτι το οποίο να σας δυσαρεστεί. Ίσως να αισθάνεστε μία ευκολία στον τρόπο που κάθεστε τώρα σε σχέση με πριν, ή ίσως να ανακαλύψατε μία δυσκολία. Σίγουρα, άλλαξε ο τρόπος που σκέφτεστε: διευρύνατε το αντιληπτικό σας πεδίο και αλλάξατε την προσοχή σας. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα σκεφτόσασταν πώς σκέφτεστε αυτό που σκέφτεστε για τον εαυτό σας, δηλαδή για το σύνολο του νου και του σώματός σας.

Μόλις κάνατε την πρώτη σας δραστηριότητα μέσα από το πρίσμα της Τεχνικής Αλεξάντερ!

 Λίγα λόγια για τον Χρήστο Νούλη….
Ο Χρήστος Νούλης είναι πιανίστας και δάσκαλος Τεχνικής Αλεξάντερ. Σπούδασε στο Royal College of Music (Bachelor & Master) και έπειτα στο πανεπιστήμιο BCU (PhD) όπου η επταετής διδακτορική του έρευνα εστίασε στην συγκριτική ανάλυση τριών σωματικών μεθόδων και της επίδρασής τους στην πιανιστική ερμηνεία. Βασικότερη πηγή έμπνευσης από το 2004 υπήρξε η Penny O’ Connor, της οποίας τα εργαστήρια στην Αλόννησο αποτέλεσαν πυρήνα διάδοσης και εμβάθυνσης της Τεχνικής Αλεξάντερ για πολλούς δασκάλους στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη. Η εκπαιδευτική του κατάρτιση ολοκληρώθηκε στο τετραετές τμήμα του Δρα Donald Weed στην Μεγάλη Βρετανία. Έχει διδάξει την Τεχνική Αλεξάντερ σε πολλά φεστιβάλ και σεμινάρια μουσικής καθώς και σε συνέδρια, και έχει εγκαθιδρύσει τμήματα διδασκαλίας Τεχνικής Αλεξάντερ στην τριτοβάθμια και ωδειακή εκπαίδευση στην Ελλάδα.

Για περισσότερα επισκεφθείτε τη σελίδα του: www.somaticsformusicians.com ή επικοινωνήστε μαζί του στο: somatic.education@gmail.com

© Christos Noulis, https://thesingingfish.eu, 2020

Το περιεχόμενο αυτού του άρθρου αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του/της αρθρογράφου. Συνεπώς, ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ κάθε αναδημοσίευση, αντιγραφή ή τροποποίηση του χωρίς την έγγραφη συγκατάθεση του/της. Εάν ενδιαφέρεστε για το περιεχόμενο της σελίδας, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας.