“Ο πόλεμος της χαμένης παντόφλας” Mια μουσικοπαιδαγωγική παράσταση για παιδιά
|
”Ο πόλεμος της χαμένης παντόφλας” Γρηγορία – Μαρία Ανδρουλάκη Μαρία Γεροσίμου Ελενίτσα Γεωργίου Κλειώ Παπαδιά Βασιλική Ψύρρα
Στην παρουσίαση αυτή θα καταθέσουμε τις εμπειρίες μας μέσα από τη δημιουργία μιας μουσικοπαιδαγωγικής παράστασης με διαδραστικό χαρακτήρα. Το συγκεκριμένο εγχείρημα ήταν αρκετά πολύπλοκο, καθώς συνδύασε την μουσική παιδαγωγική με τον πολύπλευρο καλλιτεχνικό χαρακτήρα μιας παράστασης. Θα παρουσιαστεί η πορεία εργασίας που ακολουθήσαμε, από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι και την πραγματοποίησή της. Εισαγωγή Ομάδα φοιτητών του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης (ΜΕΤ) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, σε συνεργασία με τον διδάσκοντα του τμήματος κ. Πολύβιο Ανδρούτσο, διοργάνωσε σειρά μουσικοπαιδαγωγικών παραστάεων βασισμένη στο ομότιτλο παραμύθι του Ευγένιου Τριβιζά ”Ο πόλεμος της χαμένης παντόφλας”. Οι παραστάσεις απευθύνονταν σε παιδιά ηλικίας 8 – 11 χρονών. Στη συνέχεια θα παρουσιαστεί το πώς δημουργήθηκε η συγκεκριμένη παράσταση από την αρχή και η πορεία που ακολουθήσαμε για το στήσιμό της. Αφορμή για τη δημιουργία μιας μουσικοπαιδαγωγικής παράστασης αποτέλεσε στην ουσία μια προηγούμενη εκδήλωση φοιτητών του τμήματος. Άρα επιβάλλεται μια μικρή αναδρομή στο χρόνο! Ιστορικό Ομάδα φοιτητών του ΜΕΤ, με συνεργασία και πάλι του διδάσκοντα του τμήματος κ. Πολύβιου Ανδρούτσου, πραγματοποίησε εκδήλωση στο Παιδικό Χωριό SOS, στο Πλαγιάρι Θεσσαλονίκης. Το πρόγραμμα της συγκεκριμένης εκδήλωσης αποτελούνταν από: Τραγούδια για παιδιά, ενορχηστρωμένα για ορχήστρα Orff, με παράλληλες μικρές δραματοποιήσεις. Παραδοσιακά κάλαντα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Το ”Ξωτικό”, ένα δημιουργικό ”μάθημα – παιχνίδι” με τη συμμετοχή των παιδιών. Κατασκευές αυτοσχέδιων οργάνων με τα παιδιά Ο προβληματισμός που δημιουργήθηκε μετά το τέλος της εκδήλωσης ήταν πως τα παιδιά ουσιαστικά συμμετείχαν ενεργά μόνο στα δύο τελευταία μέρη της παράστασης, ενώ στο αμιγώς μουσικό μέρος της ήταν απλοί θεατές. Ο παράγοντας αυτός εμπόδιζε τόσο εμάς όσο και τα παιδιά να επικοινωνήσουμε πραγματικά μουσικά. Χαρακτηριστικό είναι πως τα παιδιά, χωρίς να τα προτρέψει κανείς, άρχισαν αυθόρμητα να χτυπάνε παλαμάκια ή να ψιθυρίζουν τα λόγια από τα τραγούδια που ήξεραν. Ενστικτωδώς, δηλαδή, προτίμησαν μια πιο ενεργητική συμμετοχή. Από την πλευρά των φοιτητων, υπήρχε ανάγκη για άμεση επικοινωνία με τα παιδιά, αλλά το όλο στήσιμο της εκδήλωσης δεν το επέτρεπε σε μεγάλο βαθμό στο μουσικό μέρος. Έτσι, νιώσαμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε μια μουσική εκδήλωση που θα στηριζόταν σε δύο βασικές προϋποθέσεις: τον διαδραστικό χαρακτήρα, με την ενεργή συμμετοχή των παιδιών μέσα από μουσικές δραστηριότητες, και τον παιδαγωγικό – μουσικοπαιδαγωγικό χαρακτήρα με μουσικές δραστηριότητες που θα εξυπηρετούν επιπλέον και συγκεκριμένους μουσικούς στόχους, ώστε τα παιδιά να λαμβάνουν μέρος – χωρίς ουσιαστικά να το αντιλαμβάνονται – σε ένα ευχάριστο μάθημα μουσικής. Δηλαδή, μια μουσικοπαιδαγωγική παράσταση. Δημιουργήθηκε όμως ένα βασικό ”ερώτημα” που έπρεπε να απαντηθεί: Πώς θα παρουσιαστουν στα παιδιά οι μουσικές δραστηριότητες ώστε να μην αισθανθούν πως απλά κάνουν ένα μάθημα μουσικής; Το πλαίσιο ενός έργου, δηλαδή ένα θεατρικό κείμενο σαν βάση, ήταν πιστεύουμε η καλύτερη λύση, καθώς οι διάφορες μουσικές δραστηριότητες πολύ εύκολα θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στην πλοκή μιας ιστορίας και τα παιδιά να τις αντιληφθούν σαν ένα παιχνίδι, μέρος της παράστασης και όχι σαν μάθημα μουσικής. Επίσης, για την επιτυχία των μουσικών δραστηριοτήτων και την καλύτερη κατανόηση τους από τα παιδιά απαραίτητος παράγοντας κρίθηκε η παρουσία εμψυχωτών και ενός ρόλου – κλειδί, βάση της πλοκής του έργου που ουσιαστικά θα συντονίζει τις μουσικές δραστηριότητες. Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω καταλήξαμε ότι η παράσταση θα ήταν στην ουσία μια ένωση τεσσάρων διαφορετικών ομάδων: των εμψυχωτών των ηθοποιών των μουσικών των σκηνικών – κουστουμιών
Καθορισμός Στόχων Για να ξεκινήσει η διαδικασία της επιλογής του κειμένου και του γενικότερου πλαισίου για το στήσιμο της παράστασης έπρεπε να γίνει ο καθορισμός των στόχων, που ουσιαστικά είχαν ήδη αναδυθεί μέσω των παραπάνω προβληματισμών – συνειρμών: Στόχοι: Ο χαρακτήρας της παράστασης να είναι καθαρά μουσικοπαιδαγωγικός και διαδραστικός. Όλο το στήσιμο της παράστασης (δραστηριότητες, σκηνοθεσία, μουσική κτλ) να εξυπηρετεί τον πιο πάνω στόχο. Οι μουσικές δραστηριότητες να αποτελέσουν μέρος του θεατρικού κειμένου και όχι ξεχωριστή ενότητα, ώστε το παιδαγωγικό μέρος της παραστασης να μην γίνεται άμεσα αντιληπτό από τα παιδιά. Επιλογή κειμένου Για την επιλογή του κειμένου έπρεπε να τεθούν κάποια βασικά κριτήρια, ώστε το τελικό κείμενο να εξυπηρετεί πλήρως τους στόχους που αναφέρθηκαν, δηλαδή: Να έχει μορφή θεατρικού έργου Να υπαρχούν κοινωνικά μηνύματα Να έχει έντονο το στοιχείο του χιούμορ, ώστε να είναι ευχάριστο για τα παιδιά Η πλοκή του κειμένου να είναι τέτοια ώστε να μπορούν να ενσωματωθούν σε αυτήν οι μουσικές δραστηριότητες, χωρίς να σταματάει η ροή της ιστορίας Ο γνωστός συγγραφέας για παιδιά Ευγένιος Τριβιζάς θεωρήθηκε εξαρχής μια πολύ καλή επιλογή, καθώς σε αρκετά έργα του τα παιδιά παράλληλα μαθαίνουν μέσα από το παραμύθι. Επίσης, υπάρχει έντονη παρουσία χιούμορ και φαντασίας, και τα παιδιά δείχνουν μεγάλη αγάπη για τα βιβλία του. Ετσί, άρχισε η μελέτη αρκετών έργων του Τριβιζά, ώστε να βρούμε το πιο κατάλληλο, σύμφωνα με τα κριτήρια που τέθηκαν. Καταλήξαμε στο παραμύθι ”Ο Πόλεμος της Χαμένης Παντόφλας”, που είχε ένα πολύ ευχάριστο κείμενο, με έντονο χιούμορ και περνούσε ένα δυνατό αντιπολεμικό μήνυμα. Λόγω της συνεχούς παρουσίας διαλόγων στο παραμύθι, το κείμενο προσφερόταν για επεξεργασία και μεταφορά του σε θεατρικό έργο τεσσάρων σκηνών.
Στη Χώρα του Σβουριστάν, όπου όλοι οι υπήκοοι είναι σβούρες, ο βασιλιάς Σβουριμάρ ο Τρίτος χάνει ένα πρωί τη δεξιά του παντόφλα. Ο στρατηγός Τζου Ατζουμ Ταρατατζούμ υποστηρίζει πως την παντόφλα έκλεψαν κατάσκοποι της γειτονικής χώρας και πείθει τον βασιλιά να κηρύξει πόλεμο. Το μόνο πρόβλημα είναι πως ο στρατός του Σβουριστάν δεν έχει σαλπιγκτή και έτσι δεν μπορεί να γίνει έφοδος. Ξεκινάει λοιπόν η αναζήτηση σαλπιγκτη και αργότερα η εκπαίδευσή του, καθώς ο σαλπιγκτής που εμφανίζεται είναι εντεμώς αρχάριος. Με το λάθος του σάλπισμα ο σαλπιγκτής εμποδίζει τρεις φορές τη έναρξη του πολέμου, που όπως αποδεικνύεται αργότερα το έκανε σκόπιμα για να τον αποτρέψει, καθως δεν ήθελε να πάθει κάποιο κακό ο φίλος του που κατοικούσε στα σύνορα της γειτονικής χώρας. Στο τέλος της ιστορίας φανερώνεται ο αληθινός κλεφτης της παντόφλας που δεν είναι άλλος από τον στρατηγό Τζουμ Ατζουμ Ταρατατζούμ, ο οποίος έψαχνε μια αφορμή για να ξεκινήσει πόλεμο ώστε στο τέλος να δοξαστεί. Χάρη στο σαλπιγκτή λοιπόν, ο πόλεμος της χαμένης παντόφλας δεν έγινε ποτέ. Καθορισμός μουσικών δραστηριοτήτων Στο επόμενο στάδιο έπρεπε να δημιουργηθούν οι μουσικές δραστηριότητες στις οποίες θα συμμετείχαν ενεργά τα παιδιά. Καταρχήν, απαραίτητος ήταν ο καθορισμός του ηλικιακού επιπέδου των παιδιών ώστε να δημιουργηθούν δραστηριότητες που να ανταποκρίνονται στη συγκεκριμένη ηλικία (8-11 ετών), καθώς και του αριθμού των συμμετεχόντων σε κάθε παράσταση, ώστε να μπορούν όλα τα παιδιά να συμμετέχουν ενεργά και πραγματικά να μαθαίνουν. Ο μέγιστος αριθμός παιδιών σε κάθε παράσταση δεν έπρεπε να ξεπερνά τα ογδόντα, με την παρουσία τεσσάρων εμψυχωτών και της Αριστερής Παντόφλας (βλ. παρακάτω). Σύμφωνα με το στήσιμο των δραστηριοτήτων τα παιδιά χωρίζονταν κάθε φορά σε τέσσερις ομάδες και κάθε ομάδα είχε τον εμψυχωτή – αρχηγό της. Αναλυτικά οι μουσικές δραστηριότητες που δημιουργήθηκαν ήταν οι εξής: Α’ Σκηνή Ξύπνημα του βασιλιά. Στόχος ήταν η πρακτική εφαρμογή των εννοιών piano, forte και crescendo. Χασμουρητό του βασιλιά. Στόχος ήταν η εξερεύνηση του φωνητικού φάσματος/έκτασης της φωνής των παιδιών. Χρησιμοποιήθηκε η τεχνική του glissando. Τραγούδι ”Καλημέρα”. Στόχοι ήταν η εξάσκηση της μνήμης μέσω της χρήσης της μίμησης και η δυνατότητα αυτοσχεδιασμού για δημιουργία νέων κινήσεων για το τραγούδι από τα ίδια τα παιδιά. Χρησιμοποιήθηκαν μικρά μουσικά μοτίβα και συγκεκριμένα οι φθόγγοι σολ, μι, και λα. Δραστηριότητα παλμού (χορός στο παλάτι). Στόχος ήταν η πρακτική κατανόηση της έννοιας του παλμού, μέσα από τη μεταφορά ενός ποτηριού από χέρι σε χέρι. Χρησιμοποιήθηκε ο παραδοσιακός σκοπός ”Φουρλάνα” από την Κέρκυρα. Τραγούδι Παντόφλας. Στόχος ήταν η εκμάθηση τραγουδιού με μία στροφή και ο συνδυασμός τραγουδιού και κίνησης. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν με τη σειρά οι παρακάτω τεχνικές: ερωτήσεις όσον αφορά το κείμενο του τραγουδιού, μίμηση στίχων με μουσική, εκφορά τραγουδιού εναλλάξ με την Παντόφλα (κατόπιν υπόδειξης), μίμηση κινήσεων. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι παρμένοι από το παραμύθι του Τριβιζά και η έκταση της μελωδίας δεν παρεκκλίνει από την φωνητική έκταση των παιδιών των τάξεων Γ’ έως Ε’ δημοτικού. Δημιουργία μουσικού κανόνα. Στόχος ήταν η ανάπτυξη ετοιμότητας και μνήμης, αφού τα παιδιά ήταν χωρισμένα σε τέσσερις ομάδες. Β’ Σκηνή Ηχητικό τοπίο στο δάσος. Στόχος ήταν η ανάπτυξη της φαντασίας και της συνέργασίας των ομάδων. Χαρακτηριστικά σαλπιγκτή με ρυθμικό λόγο και κίνηση. Στόχος ήταν η μίμηση ρυθμικών μοτίβων απο τα παιδιά στον σωστό παλμό. Τα ρυθμικά μοτίβα δημιουργήθηκαν με βάση τη φυσική εκφορά των λέξεων κατά την ομιλία, π.χ. ψιλόλιγνος. Αναγνώριση της σάλπιγγας. Στόχος ήταν η αναγνώριση της σάλπιγγας μέσα από διάφορα μουσικά όργανα και η γνωριμία με το ηχόχρωμα της σάλπιγγας και των άλλων οργάνων (φλάουτο και ντέφι) Γ’ Σκηνή Σαλπίσματα εφόδου και υποχώρησης του στρατού. Στόχος ήταν ο συνδυασμός της ανοδικής πορείας της μελωδίας με το ”μπροστά” (έφοδος) και της καθοδικής με το ”πίσω” (υποχώρηση) Είσοδος – παρέλαση του στρατού. Στόχος ήταν η ανάπτυξη της μνήμης μέσω της απλής και της παράλληλης μίμησης ηχηρών κινήσεων. Δ’ Σκηνή Τραγούδι τέλους. Στόχος ήταν η πρακτική εξοικείωση των παιδιών με το βασικό ρυθμικό μοτίβο 7/8.
Ομάδα μουσικών Η ομάδα μουσικών είχε ως βάση της κυρίως τη χρήση των οργάνων της ορχήστρας Orff. Περα από το ρόλο της μουσικής συνοδείας κατά τη διάρκεια των τραγουδιών και των μουσικών δραστηριοτήτων, οι μουσικοί πολλές φορές γίνονταν σχολιαστές των επί σκηνής καταστάσεων, με αυτοσχεδιαστικό χαρακτήρα τις περισσότερες φορές. Η μουσική χρησιμοποιήθηκε μεταξύ άλλων και με τη μορφή καθοδηγητικού μοτίβου (leitmotiv), ειδικά στους χαρακτήρες του Στρατηγού και της Παντόφλας. Ομάδα ηθοποιών Το μέρος της σκηνικής δράσης στήθηκε με το σκεπτικό να εξυπηρετεί καλύτερα τα μηνύματα του έργου. Οι ήρωες θέλαμε να αποτελούν σύμβολα επί σκηνής και όχι απλούς χαρακτήρες. Κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας των μουσικών δραστηριοτήτων δημιουργήθηκε και ένας επιπλέον θεατρικός ρόλος στο έργο, αυτός της Αριστερής Παντόφλας του βασιλιά, ο ρόλος – κλειδί που συνέδεε τις μουσικές δραστηριότητες με την πλοκή του έργου και ταυτόχρονα συντόνιζε τους εμψυχωτές και τα παιδιά στις μουσικες δραστηριότητες, όπου αυτό ήταν απαραίτητο. Ομάδα εμψυχωτών Η ομάδα των εμψυχωτών θεωρήθηκε απαραίτητο να συνδέεται και μέσω θεατρικών ρόλων με το έργο, ώστε η σύνδεση των μουσικών δραστηριοτήτων με την πλοκή της ιστορίας να γίνεται εντελώς φυσικά στην αντίληψη των παιδιών, χωρίς να αντιλαμβάνονται ουσιαστικά πως διακόπτεται για λίγο η ροή του έργου χάριν των μουσικών δραστηριοτήτων. Έτσι, η ομάδα των εμψυχωτών – πάντοτε στο βασικό ρόλο της σβούρας – γίνονται υπήκοοι του παλατιού ή στρατιώτες ανάλογα με τις ανάγκες του έργου. Οι εμψυχωτές κατά τη διάρκεια των προβών και μέσα από διάφορες δραστηριότητες κατέληξαν αυτοσχεδιαστικά στον ρόλο της σβούρας και στη δημιουργία μέρους των μουσικών δραστηριοτήτων (μουσικά και σκηνοθετικά) Στις τελευταίες παραστάσεις προστέθηκε μια ακόμη δραστηριότητα. Τα παιδιά, μετά από καθοδήγηση, πριν ακόμη μπουν στην αίθουσα και πριν δουν κάποιο από τα άτομα της παράστασης, με μόνο στοιχείο το όνομα της χώρας ”Σβουριστάν”, καλούνταν να εξερευνήσουν το σώμα και τη φωνή τους ώστε να μιλάνε και να κινούνται σαν σβούρες. Ανακάλυψαν έτσι τις δικιές τους κινήσεις και ήχους αυτοσχεδιαστικά, έγιναν ”μικρές σβούρες” και ένιωσαν ότι αποτελούν και τα ίδια μέρος αυτής της φανταστικής χώρας. Σκηνικά – Κοστούμια – Φωτισμοί Τα σκηνικά της παράστασης κρίθηκε σκόπιμο να είναι συμβολικά και όσο το δυνατόν πιο απλά, ώστε να εξυπηρετούν το θεατρικό κείμενο και όχι να το επισκιάζουν. ‘Ετσι πολλές από τις σκηνικές κατασκευές χρησιμοποιουνταν με διαφορετικη σημασία στις διαφορετικές σκηνές. Καθε η παράσταση απευθύνονταν σε παιδιά δημοτικού, θεωρήσαμε απαραίτητη και τη χρήση έντονων χρωμάτων και κατασκευαστικών μορφών που να εξάπτουν τη φαντασία των παιδιών. Όλες οι κατασκευές δημιουργήθηκαν εξ’ ολοκλήρου από τους ίδιους τους φοιτητές. Βασικά υλικά ήταν χαρτόνια και υφάσματα. Τα κοστούμια των εμψυχωτών και των βοηθητικών ρόλων, ήταν αφαιρετικά δηλαδή χρησιμοποήσαμε ως βάση το μαύρο χρώμα ώστε να τονίζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του ρόλου (η φούστα των εμψυχωτών, τα καπέλα και τα γαλόνια των στρατιωτών, κτλ). Σε αντίθεση, για τους βασικούς ρόλους χρησιμοποήθηκαν ολοκληρωμένα κοστούμια. Το ντύσιμο και το συνολικότερο στήσιμο των μουσικών στη σκηνή αποτελούσε και μέρος του σκηνικού. Όσο για την επιλογή των κατάλληλων φωτισμών, ο βασικών στόχος ήταν να εξυπηρετούν το θεατρικό κείμενο, τονίζοντας ή όχι συγκεκριμένες σκηνές, διαλόγους και μορφασμούς, αποσαφηνίζοντας έτσι στοιχεία της δράσης και περνώντας πιο άμεσα τα μηνύματα του έργου. Επίσης οι διάφορες εναλλαγές φωτισμών βοηθούσαν ώστε να μεταφέρονται ασυναίσθητα τα παιδιά από τη σκηνική δράση (σκηνή) στις μουσικές δραστηριότητες (πλατεία) και το ανάποδο. Στην περίπτωση του στρατηγού Ταρατατζούμ, ένας συγκεκριμένος φωτισμός χρησιμοποήθηκε παράλληλα με το μουσικό μοτίβο του στρατηγού (leitmotiv), συμβολίζοντας πάντα το ίδιο πρόσωπο, σαν προειδοποίηση για την επερχόμενη είσοδο του συγκεκριμένου χαρακτήρα. Αντί επιλόγου Ο διαδραστικός χαρακτήρας της συγκεκριμένης παράστασης έδωσε την ευκαιρία στα παιδιά να μεταμορφωθούν και αυτά τα ίδια σε έναν ενεργό ρόλο, που συμμετέχει στη ροή και στην εξέλιξη του έργου. Γι’ αυτόν το λόγο η κάθε παράσταση ήταν ξεχωριστή, αφού κάθε φορά λάμβαναν μέρος και διαφορετικά παιδιά. Εκεί κρύβεται και η μαγεία κάθε μουσικοπαιδαγωγικής – διαδραστικής δραστηριότητας. Μέσα από τέτοιου είδους δραστηριότητες επωφελούνται πολύπλευρα τόσο τα παιδιά όσο και αυτοί που τις διοργανώνουν και τις εισάγουν. Έχοντας κατά νου την εκπληκτική ανταπόκριση, το κέφι, τη ζωντάνια, το έντονο ενδιαφέρον και τη συμμετοχή των παιδιών στις παραστάσεις, είμαστε ευτυχείς που μπορέσαμε να τους προσφέρουμε αυτή την εμπειρία, νιώθουμε τυχεροί που μοιραστήκαμε τον ενθουσιασμό τους και ευελπιστούμε πως τέτοιου είδους εγχειρήματα θα αποτελούν συχνότερα μέρος της ζωής τους. Συντελεστές Ηθοποιοί Εμψυχώτριες Μουσικοί Η διασκευή του αρχικού κειμένου, οι μελοποιήσεις, η ενορχήστρωση, η σκηνοθεσία και το γενικότερο στήσιμο της παράστασης έγιναν από τους υπηκόους του Σβουριστάν! Πρώτη δημοσίευση του άρθρου έγινε στο περιοδικό Μουσική Εκπαίδευση (τ.18) της Ε.Ε.Μ.Ε. (2008)
|
